Ritme

Wat is ritme?

Ritme is te omschrijven als de herhaling van een gegeven dat nooit helemaal gelijk verloopt. Denk aan de ademha­ling: elke ademhaling lijkt op de vorige maar is ook steeds een beetje anders. Het is een fijn spel rond een gemiddelde. De ademhaling voegt zich naar de mate waarin we ons inspannen of ontspannen en vervult zo een bemiddelende rol.
Onze hele fysiologie is doortrokken van dergelijke ritmi­sche wetmatigheden. Deze vormen een weerspiegeling van grotere, kosmische ritmen. De ritmen waarin de planeten in ons zonnestelsel bewegen, vinden we niet alleen in ons lichaam terug, maar in al het leven op aarde.
In de laatste eeuwen heeft de mens zich steeds minder afhankelijk gemaakt van natuurlijke ritmen. Door de uitvinding van het kunstlicht zijn we bijvoorbeeld minder afhankelijk geworden van het daglicht. Door het kunstlicht kunnen we op elk moment van de dag dingen doen.
Ook zijn we veel mobieler en overal bereikbaar. Deze verworvenheden hebben weliswaar geleid tot een grote vrijheid maar ook tot meer prikkelbaarheid en meer ondermijning van onze gezondheid. 
Een ritmisch vormgegeven leefklimaat kan aan lichamelijk of psychisch kwetsbare mensen veel steun bieden. Van begeleiders vraagt dit een gevoel voor tijdsprocessen en een zekere innerlijke harmonie. Ga je als begeleider bijvoorbeeld zelf te snel of te langzaam? Ben je in staat te anticiperen op overgangen en lukt het je om processen op elkaar af te stemmen?

De kracht van ritme

Ritme is dus een dynamisch principe dat onlosmakelijk verbonden is met het leven. Overal in de natuur komen we ritme tegen: in de toenemende en afnemende maan, in eb­- en vloedbewegingen en bij de jaarringen van bomen. Er bestaat een relatie tussen ritme, fysiologie en gedrag. Van de werking van ritme worden we ons meestal pas bewust als er een verstoring in optreedt. Denk aan de overgang van de zomer-naar de wintertijd of aan een jetlag. Bij een verstoring van ons ritme worden we kwetsbaarder. Er kunnen gevoelens optreden van desoriëntatie of vermoeid­heid. Ook slecht slapen is een bekend verschijnsel bij
verstoring van ons rib11e. Het belang van ritme wordt wetenschappelijk steeds meer onderkend. Zo wijst recent onderzoek uit dat in de eerste dagen na het ingaan van de zomertijd het aantal hartaanvallen toeneemt.
Behalve dat ritme dragend werkt, kan ritme ook kracht vervangen. Alles wat je ritmisch doet, kost op den duur minder inspanning. Ons organisme kan zich op basis van ritme steeds beter instellen op wat ervan gevraagd wordt. Regelmatig en ritmisch uitgevoerde activiteiten leiden bovendien tot gewoontevorming. Dit is van belang bij mensen met ontwikkelingsproblemen. In gewoontes kun je ‘wonen’. Als je overprikkeld bent of chaotisch, of als je de dingen niet goed overziet, dan bieden gewoontes houvast.

Het tot stand brengen van een ritmische ordening kost inspanning. Maar is deze eenmaal tot stand gebracht, dan werkt een ritmische ordening dragend. Dan heb je een stuk bedding gecreëerd en verloopt het dagelijks leven vloeiender.

Het bieden van structuur

In het werken met deze doelgroep is vaak sprake van het belang van structuur geven. Structuur in de vorm van eenduidige afspraken en een vast dagprogramma geeft zorgvragers houvast. Structuur bieden aan zorgvragers vraagt van een begeleider ‘ik-kwaliteit’. Als begeleider moet je in staat zijn krachtig en overtuigd te staan voor de manier waarop iets dient te verlopen en moet je je daar consequent aan kunnen houden. Dit is nodig bij mensen die ernstig gedestabiliseerd zijn of veel agressie vertonen. Ook in situaties waar onbeheersbaarheid of chaos heersen, is structuur nodig. Een te rigide structuur werkt op den duur echter negatief en gaat ten koste van de stemming en vitaliteit van zorgvragers. Hierdoor kan vervolgens weer nieuw probleemgedrag ontstaan. Het ritmische element kan er voor zorgen dat er geen verstarring optreedt. Verstarring kun je bijvoorbeeld tegengaan wanneer je een vaste gewoonte op ritmische wijze onderbreekt. Zo kan bijvoorbeeld de gewoonte bestaan dat er gegeten wordt met mes en vork, ‘behalve op zaterdag, als we broodjes eten’. Bij mensen met een grote behoefte aan voorspelbaarheid is het ritmische element van speciaal belang. Door een te vaste structuur kunnen zij in hun eenzijdigheden versterkt worden.

Het leven laten zingen

Ritme hoort bij de sfeer van het leven. Ritme is beweeglijk en heeft een stromende kwaliteit. De kleine veranderingen erin maken ontwikkeling mogelijk. Vanwege het vermogen tot aanpassing en de stromende kwaliteit heeft ritme verwantschap met het element water. Structuur wordt bepaald door de klok en is te karakterise­ren als vast en niet flexibel. Vanuit dit gezichtspunt is structuur verwant met het aarde-element.
De verhouding tussen ritme en structuur vind je terug in de muziek. In een muziekstuk verdeelt de maat, die vergelijkbaar is met structuur, het stuk in gelijke delen. Het ritme brengt daarin cadans en bewegelijke herhaling. Samen bieden ze de basis voor de melodie.
Wat betekent dit voor het leefklimaat? Om het leefklimaat vorm te geven zijn vaste afspraken nodig zoals: om negen uur begint de werkdag. De rituele opening van de dag heeft echter een ritmisch element: in ieder seizoen is er een ander ochtendlied en op de dagen dat er iemand jarig is, zingen we deze persoon toe. Bij een goed samenspel van de beide elementen, structuur en ritme, kan het leven zingen. En blijft er ruimte om in de begeleiding aanpassingen te doen die aansluiten bij wat op dat moment gevraagd wordt.

Bron: Bedding Creëren – gezondheid en welbevinden bij mensen met ontwikkelingsproblemen
(Helend Klimaat deel 2) p 6-8