Van 5 tot 10 oktober vond in het Zwitserse Dornach de internationale conferentie voor heilpedagogie en sociaaltherapie plaats. De bijeenkomst wordt jaarlijks mee georganiseerd door collega Bart Vanmechelen en stond ditmaal in het teken van levenslang leren. Een terugblik op een bijzondere vijfdaagse, in het Goetheanum én voor het eerst ook online.
Naar goede traditie trekt jaarlijks een handvol Iona-collega’s naar het Zwitserse Dornach om er de internationale conferentie voor heilpedagogie en sociaaltherapie bij te wonen. In dit ongewone jaar zag de conferentie er anders uit: het gezelschap was beperkter, er was veel nood aan flexibiliteit om de geldende maatregelen in acht te kunnen nemen én er was een online tegenhanger voor al wie de bijeenkomst op afstand wilde volgen. Bart Vanmechelen was live aanwezig. Iona-directeur Jan Jacobs, zorgcoach Tibo Van Dyck en redactrice Lien Van Laere volgden de conferentie online vanuit België.
Onze biografie als grootste leermeester
Bart Vanmechelen opende de conferentie op maandagavond, op de internationale dag van de leerkracht, samen met collega heilpedagoog Jan Göschel. HIj spitste zich in zijn lezing vooral toe op de innerlijke kant van leren. Wat maakt van iemand een goede pedagoog of leraar?
Bart: “Ik heb onder meer een anekdote verteld over de periode waarin ik leraar was op de Parcivalschool in Antwerpen. Eigenlijk zou ik me alleen op de praktische opstart van de school focussen, maar uiteindelijk ben ik er in het leraarsvak gerold en vijf jaar les blijven geven. In die tijd heb ik ervaren dat je iets pas echt leert door het te doen. Onze biografie is onze grootste leermeester.
Ook heb ik toen geleerd dat het er in de heilpedagogie vooral om draait de kinderen goed te leren kennen en een leergierige, open houding aan te nemen. Als leraar voelde ik dagelijks wat het is om iets nog niet te kunnen, maar het wel te willen leren. De kinderen zijn daar heel sterk aan gegroeid: aan het gevoel dat we samen een leerweg gingen. Ze voelden: het is niet erg als ik iets niet kan, we zijn onderweg en we gaan de dingen samen ontdekken.”
De grondhouding van de beginner
Bart: “Met mijn lezing wilde ik vooral overbrengen dat we ook als leraar of opvoeder bereid dienen te zijn onszelf telkens opnieuw in de grondhouding van de beginner te plaatsen. Alleen op die manier kunnen we met open ogen blijven kijken naar de vragen van de leerlingen, kinderen of volwassenen voor wie we zorgen. We hebben telkens opnieuw onze eigen verworvenheden en inzichten een stukje los te laten, om opnieuw te leren wat voor deze specifieke mensen van belang is. Het was mooi zo vrij te kunnen spreken over het feit dat we nooit op het punt komen waarop we het allemaal weten en kunnen. De innerlijke scholingsweg kent geen eindpunt. Dat zie je ook terug bij de basisoefeningen die Steiner ons meegegeven heeft: ze zijn absoluut niet alleen voor beginners. Ze lenen zich tot een levenslange beoefening.”
Leerschool in flexibiliteit en in afstand overbruggen
Bart: “De conferentie was in deze bijzondere tijd ook wel een leerschool in flexibiliteit. Tijdens de voorbereiding en tot op het laatste moment waren er continu veranderingen, zowel in de deelnemersgroep als op het vlak van maatregelen en mogelijkheden.
Ook technisch hebben we veel bijgeleerd over het online beschikbaar stellen van een conferentie, inclusief live vertaling, en over het simultaan online en offline samenwerken in hybride werkgroepen. Het is ons tot mijn verbazing wonderwel gelukt om een gevoel van verbondenheid te creëren tussen de mensen die live aanwezig waren en zij die het gebeuren elders in de wereld online mee beleefden.
Het sterkst heb ik dat ervaren tijdens een werkgroep van het Social Initiative Forum – een initiatief dat de solidariteit tussen sociale projecten wereldwijd tracht te ondersteunen en verder wil ontwikkelen. In de werkgroep werd onder andere een rollenspel gedaan, waarbij de toeschouwers moesten raden welke sociale nood en welk mogelijk antwoord daarop woordeloos door de anderen werden uitgebeeld. De groepen bestonden zowel uit mensen die live aanwezig waren, als uit mensen die online participeerden. Het was fascinerend om dat proces bij te wonen en te zien met hoeveel empathie en vreugde het gepaard ging.”
Grenzeloos vermogen tot ontmoeting
Bart: “De techniek heeft beperkingen en verstoort soms processen. Maar het hele gebeuren was terzelfdertijd alleen mogelijk dankzij de techniek en het was bijzonder om te ervaren hoe sterk we er als mens blijkbaar in zijn om de beperkingen van het digitale te overbruggen. De deelnemers voelden zich echt betrokken, ook thuis. Ondanks het gevaar voor versnippering en afleiding was er een sfeer en een flow voelbaar die we samen opbouwden en waarin mensen zich gedragen wisten. De ervaring dat we waardevolle ontmoetingen en levende ervaringen kunnen beleven met de hulp van digitale media, geeft ons nieuwe mogelijkheden naar de toekomst toe. Het laat ons toe om, minder afhankelijk van tijd en ruimte, ook internationaal met elkaar te blijven verbinden tussen de conferenties in. Zo kunnen we de connectie en samenwerking tussen collega’s in de heilpedagogie en sociaaltherapie wereldwijd meer levend houden in onze dagelijkse werking. En wordt het een meer ademend proces, dat ook voor andere medewerkers toegankelijk wordt.
Door de conferentie zowel live als online te organiseren, is ze sowieso ook toegankelijker geworden. Online deelname is democratischer, mensen hoeven niet te reizen en ze hoeven zich niet voor de volledige congresduur vrij te roosteren uit hun dagelijkse werking. Het opent ook nieuwe mogelijkheden naar inclusie toe. Wie omwille van een beperking moeilijk kan of durft reizen, kan nu op een relatief eenvoudige manier en vanuit de eigen vertrouwde omgeving toch de conferentie bijwonen. Er zijn al initiatieven ontwikkeld om mensen met een beperking te leren hoe ze kunnen werken met een computer, verbindingen kunnen leggen en ervaringen kunnen uitwisselen met anderen.”
Leren in een ruimte vrij van angst
Bart: “Sonja Zausch bracht op dinsdag een lezing rond hoe belangrijk onze lichamelijkheid is. Dat thema kreeg een extra dimensie door de coronamaatregelen. Hoe leven onze ervaringen in ons lichaam verder? Sonja sprak er onder meer over hoe belangrijk het is om een leeromgeving te creëren waar geen angst is, waar mensen nooit het gevoel hebben iemand anders te moeten zijn en waar ze toch kunnen groeien in andere vaardigheden, houdingen en gedachten. Een omgeving waarin die toegang geopend wordt zonder dat ze aan hun persoonlijkheid gaan twijfelen. Zeker bij mensen die traumatische ervaringen beleefd hebben, is het belangrijk daar de nodige aandacht aan te besteden, om het leren voor hen weer mogelijk te maken. Ook het belang van gezondheid, fitheid en plezier in beweging kwam in Sonja’s lezing mooi naar voren.”
Roepingen en de ontmoetingen die ons vormen
Bart: “Florian Osswald gaf woensdag een lezing over het leven als een kans tot leren. Hij ging onder andere in op hoe je als leerkracht je inhoud overbrengt en illustreerde dat onder meer met een meesterlijke sketch die hij samen met zijn opvolger had voorbereid.
Annette Pichler bracht op donderdag een meer wetenschappelijke lezing die een overzicht gaf van de verschillende benaderingen en de theoretische onderbouw van het volwassenenonderwijs. En tot slot plaatste Mariano Kasanetz op vrijdagochtend ons beroep in de maatschappelijke context: we leren in functie van een bepaald beroep, maar we worden ook gevraagd door onze omgeving om dat beroep uit te oefenen. We krijgen als heilpedagogen als het ware een roeping om voor andere mensen te zorgen en worden daarin erkend en ondersteund. Hij raakte ook de hogere dimensie aan die daar doorheen kan werken, met behulp van de metafoor van een inwijdingsritueel, waarin je geleid wordt tot een ontmoeting die je vormt, zodat je in een bepaalde rol je opdracht kunt vervullen.”
Aansluitend op de lezingen konden mensen in de ochtendwerkgroepen telkens verder ingaan op de inhoud van de voordrachten. Ook in de namiddag waren er werkgroepen voorzien rond verschillende thema’s en werd – door het voorzien van contemplatieve momenten – gezamenlijk de beleving ingegaan.”
Creativiteit vanuit de beperking
Bart: “Er waren 240 live deelnemers, vooral uit Duitsland, Zwitserland en de omringende landen, en we hadden zo’n 350 online inschrijvingen. De technische noden vroegen regelmatig geduld van de mensen. Tegelijk zorgde de wetenschap dat dankzij de techniek ook mensen die niet konden reizen erbij konden zijn, voor extra hartswarmte. Alles is al bij al vlot verlopen en er waren gelukkig ook geen zieken of besmettingen. Uiteraard werden alle door de overheid opgelegde maatregelen ten allen tijde strikt toegepast en opgevolgd, niet in het minst omdat bij de minste inbreuk ook toekomstige ontmoetingen in het Goetheanum onder druk zouden komen te staan. Sommige mensen spraken hun angst voor besmetting uit, anderen geloofden dan weer niet in de maskers en vonden het moeilijk dat ze de menselijke ontmoeting zo drastisch veranderen. De gesprekjes daarover brachten de nodige bezinning. En natuurlijk hadden de maskers en het afstand houden een wat bevreemdend effect, maar als al het vanzelfsprekende wegvalt, word je creatief. We kenden en herkenden elkaar, ondanks het feit dat een groot deel van onze gezichten bedekt was. En we hebben er ook wel mee gelachen, met het spelletje van elkaar herkennen onder die maskers.”
Groter dan onze omstandigheden
Bart: “Dat heb ik toch vooral meegenomen naar huis: de levende ervaring dat we als mens groter zijn dan onze omstandigheden en dat we de beperkingen van tijd en ruimte kunnen overstijgen. Daarin leeft onze verbondenheid en daar komen onze idealen vandaan. De nadruk kwam gezien de omstandigheden vanzelf meer op het spirituele te liggen. Het was voor mij heel bijzonder om te merken dat je je, ook in tijden van afstand, zo verbonden kunt blijven voelen met anderen en de dialoog met mensen verder kunt zetten in je hart.
En ook tijdens deze conferentie zijn weer belangrijke ontmoetingen ontstaan die verder werken. Dat maakt het heel zinvol om regelmatig bijeenkomsten te organiseren, ook als die niet voor iedereen live kunnen plaatsvinden. Onze internationale verbondenheid heeft een uitstraling in elke voorziening. Vaak zijn mensen in andere landen met dezelfde thema’s bezig. We zijn één grote gemeenschap van mensen die eenzelfde impuls in de wereld brengen. Dat verbindt ons.”
Aanpakken, dansen, zingen, doen
Bart: “We hebben er geen moment aan getwijfeld om de conferentie te laten doorgaan, hoe moeilijk het parcours soms ook was. Dat toont ook wel de stemming van heilpedagogen onder elkaar: we zijn het gewend om elke dag voorbij beperkingen te kijken. We zijn doeners en aanpakkers, we maken er ook onder moeilijk omstandigheden het beste van.
‘s Avonds hebben we zelfs aan volksdansen gedaan, buiten op het brede terras, haast alsof er niets aan de hand was. Weliswaar met maskers op en mits het ontsmetten van de handen voor en na elke dans. Maar we dansten en we zongen en de sfeer zat goed. Heel bijzonder om dat te ervaren. Hoe we ons niet lieten kennen. En ons daardoor juist wel lieten kennen.
We zijn alweer volop bezig met het vervolg. Enerzijds volgen we een aantal thema’s op en bekijken we de vraag hoe we via regionale zoom-conferenties de verbinding levend kunnen houden. Anderzijds bereiden we de volgende conferenties voor. Er wordt ook een werkgroep gevormd om 100 jaar heilpedagogie te vieren in 2024. We plannen geen groot centraal feest in Dornach, maar een feest dat wereldwijd in alle regio’s en landen gevierd zal worden en waarbij digitaal onderling verbonden zal worden. Wie wil meewerken aan die viering is van harte welkom.”
Via de website https://inclusivesocial.org/en/produkt/international-conference-2020/ zijn de video’s van de lezingen gratis te herbekijken voor de deelnemers. In ruil voor een vrije bijdrage zijn ze ook beschikbaar gesteld voor andere geïnteresseerden.