Op onze aankomende studiedag in het voorjaar van 2022 werken we rond ‘het helende zorgklimaat’. Ook Michaëlis vzw zal een jaar lang actief met dit thema aan de slag gaan. Er werd een werkgroep opgericht voor alle geïnteresseerde medewerkers van de heilpedagogische zorginstellingen in Vlaanderen. We trokken naar Christoforus vzw voor een gesprek met directeur Mattias Goderis, een van de initiatiefnemers van de werkgroep.
Mattias: “De focus op het creëren van een helend zorgklimaat is een sterkte van onze voorzieningen. We focussen niet alleen op zorg voor de mens, maar ook op zorg voor de omgeving. Daarbij gebruiken we het kader van de drie- en viergeleding van Steiner. Kijk je vanuit de driegeleding, dan kun je zeggen: een eerste groep mensen is vooral sterk gefocust op de dingen, op het fysieke. Een tweede groep — en daar heb je er in de zorg veel van — bestaat uit mensen die sterk gefocust zijn op mensen. Een derde groep is eerder gefocust is op ideeën. De uitdaging in een gemeenschap is om niet in één van die focusgebieden door te schieten, maar om die drie krachten te bundelen. En ook: om elkaar te begrijpen en te waarderen in ons anders-zijn. Daar heeft Bernard Lievegoed veel waardevolle inspiratie rond gedeeld: hij nodigde ons uit om als mens inzicht te krijgen in welk van de drie geestesstromingen we ons bevinden en riep op om te onderzoeken hoe we vervolgens goed met elkaar kunnen samenwerken.”
Het gebouw, onze collega
Mattias: “We hebben ervoor gekozen om ons als werkgroep in het komende jaar gericht te focussen op het eerste van de drie gebieden: de fysieke dimensie, de dingen. Hoe loopt het daarmee? Roland Verstraete, bezieler en oud-directeur van de Christoforusgemeenschap, zei altijd: “Het gebouw is een collega van ons.” Ik denk dat daar veel waarheid in zit. Hoe een fysieke ruimte eruit ziet en hoe we daarmee omgaan, speelt een belangrijke rol. Als medewerkers hebben wij in het onderhouden van die ruimte ook een voorbeeldfunctie op te nemen. Hangt er ergens een dode mug aan de muur? Haal ze eraf. Ligt ergens rommel? Ruim ze op. Is iets vuil geworden? Poets het. Het voorleven is een belangrijk pedagogisch aspect van de heilpedagogie. En het gebied van de dingen is bij uitstek een gebied waarin je dingen oplost door te doen. We gaan dan ook veel praten over de invloed van de fysieke omgeving op de mens en over hoe we daarin invloed kunnen uitoefenen door het doen. Het opzet is ook om het komende jaar in iedere voorziening eens langs te gaan en te bekijken hoe de ruimtes eruit zien en wat we kunnen leren van elkaar.”
Helen via vorm, kleur en natuurelementen
Mattias: “Om een concreet voorbeeld te geven van hoe we in onze voorzieningen een helende omgeving creëren: je zult hier nooit zomaar een radio horen spelen, omdat die voor storende omgevingsprikkels zorgt. Strijken én naar de radio luisteren, dat doen we niet. Als we ergens naar luisteren, doen we dat bewust. Dan is dat de activiteit op zich.
Ook naar de architectuur, vormgeving en inrichting van onze gebouwen gaat bewust veel aandacht. We gaan er in de heilpedagogie vanuit dat vormen en kleuren helend kunnen werken. Dat uit zich bijvoorbeeld in organische architectuur, in met de hand gesluierde muren in zachte kleuren en in het binnenhalen van levende natuurelementen in onze ruimtes. Door met steeds veranderende seizoenstafels te werken, maken we de seizoenen en de jaarfeesten tastbaar. We brengen het ritmische en de impulsen van de natuur binnen in huis en houden de mensen daarmee wakker. Elk object dat we binnenbrengen heeft een betekenis, die onze bewoners ook kennen. Zo voelen ze zich ermee verbonden.”
Liefdevolle aandacht voor mens en omgeving
Mattias: “Dat bewustzijn, die zorg voor de omgeving, leeft heel sterk in onze initiatieven. En in die zorg kunnen we allemaal leren en groeien, door ze steeds meer in ons bewustzijn te brengen. Door het samen mooi, net en ordelijk houden van onze fysieke ruimtes, voelen we ons er vanzelf ook meer mee verbonden. Als ik hier de living binnenkom met vuile voeten, zal ik daar door onze bewoners op aangesproken worden, omdat ze de ruimte mee proper houden en zich er dus mee verbonden voelen. Zoals Steiner illustreerde via de punt-cirkel- en cirkel-punt-gedachte: alles heeft een invloed op alles. Dat is het geval in elk gebied, en dus ook in het fysieke. Het kleine werkt door in het grote en het grote heeft een invloed op het kleine. Een gebarsten kader die aan de muur hangt, heeft een effect op de mensen die in die ruimte leven. In de heilpedagogie gaan we ervan uit dat we een positieve invloed kunnen uitoefenen op problemen, door liefdevolle aandacht te hebben voor de mens en de omgeving. Die liefdevolle aandacht is de basishouding van de heilpedagoog.”
Onderzoeken, uitwisselen, reflecteren en delen
Mattias: “Het opzet van de werkgroep is om in het komende jaar vier onderzoekende bijeenkomsten te houden rond ons jaarthema. Als startpunt hebben we enkele richtinggevende vragen verzameld waarover we ons in in die bijeenkomsten samen kunnen buigen. Het gaat om vragen als: Hoe kun je een omgeving zodanig inrichten dat ze helend kan zijn? Wat werkt er in onze voorziening, of wat werkt er tegen? Waar besteden we veel aandacht aan? Wat is dat eigenlijk, een ‘helende zorgomgeving’? En gaat er wel een kracht uit van die omgeving naar de mens?
We willen bekijken wat en hoe we hierin kunnen leren van elkaar als voorziening en welke ‘good practices we eventueel kunnen delen. En ook: welke andere vragen dit thema bij ons oproept, als we er samen mee aan de slag gaan. Mogelijks zullen we ook samen oefeningen doen rond het creëren van een helende omgeving, en onderzoeken waar we nog kunnen groeien in de zorg voor onze omgeving. De resultaten van ons gezamenlijke onderzoek willen we graag bundelen in een klein boekje. Ook ronden we het jaar graag af met een vijfde slotbijeenkomst, waarop we alle medewerkers van de heilpedagogische initiatieven in Vlaanderen uitnodigen, zodat we de bevindingen van de werkgroep breder kunnen delen.”