Weinig is zo verbindend, optillend en helend als samen zingen en musiceren. Ook op Iona is live muziek een dagelijkse vaste waarde. Hoe we de muziek concreet laten klinken in onze zorggemeenschap en wat de kracht is van individuele muziektherapie? We gingen in gesprek met muziektherapeute Peggy Vanderbauwhede.
Peggy Vanderbauwhede: “Iona en muziek: die twee kun je eigenlijk niet van elkaar loskoppelen. We zingen samen tijdens de ochtendkring en in de dagbesteding, we zingen bij verjaardagen. Bij de jaarfeesten zingen en musiceren we, we hebben een eigen muziekgroep onder leiding van Cristina, bieden samenzang en muziektherapie aan én hebben een mooie samenwerking uitgebouwd met de Stedelijke Academie voor Muziek en Woord in Lier. Op dinsdagochtend komen ze met onze gasten muziek maken en er is ook ruimte voor drama en improvisatie. Een heel mooie en waardevolle aanvulling op onze eigen werking. Ook in De Link, De Schakel en Fionport wordt veel gezongen. En we hebben een aantal medewerkers die soms met de gasten zingen. Momenteel liggen een aantal initiatieven stil omwille van de corona-maatregelen, maar de muziek is en blijft héél aanwezig en maakt een integraal deel uit van onze pedagogie en werking.”
Samen zingen werkt verbindend
Peggy: “Dat onze gasten hier, als het allemaal goed gaat, dagelijks omringd worden door live muziek, vind ik super. Samenzang is daar één heel belangrijk aspect van. Door onze liedjes te onderhouden, trainen we het geheugen en oefenen we in het luisteren naar elkaar. En vooral: we creëren samen een gedeeld veld. Uit onderzoeken met orkesten is gebleken dat wanneer muzikanten samen een stuk spelen, hun hersengolven zich op elkaar afstemmen. Samenzang heeft datzelfde effect: je stemt je via de klank af op elkaar en op een groter geheel. Je gaat samen ergens doorheen. Dat werkt verbindend. Sommige van onze mensen kunnen elkaar in het dagelijkse leven niet verdragen. Tijdens het samen zingen komen ze, al is het maar een half uur in de week, op dezelfde golflengte. Ze gaan letterlijk samen resoneren, wat voor een herstellende beweging zorgt. In de muziekgroep van Cristina en in de groep die op dinsdag met de muziekschool op pad gaat, zien we datzelfde heilzame effect.
Ook het ochtendlied dat we samen zingen, na de ochtendspreuk, is een bijzonder moment. Opvoeders, bewoners en eventueel andere aanwezigen: iedereen zingt samen. De rollen uit het dagelijkse leven worden losgelaten. Het is een heel belangrijk en verbindend gebeuren voor onze gemeenschap. En het is een mooie gedachte dat bij het begin van de dag wereldwijd ook in alle andere antroposofische voorzieningen hetzelfde ritueel als de ochtendkring plaatsvindt. Van Portugal tot Zweden, van Libanon tot Japan.
We zingen veel dezelfde liederen, zij het dan wel vertaald in de eigen taal, gericht op de seizoenen en jaarritmes, om de tijdsoriëntatie van de bewoners te versterken. We hebben doorheen de jaren een rijk repertoire opgebouwd. Dat dezelfde liederen over de landsgrenzen heen klinken, geeft een gevoel van gemeenschap en gedragenheid.
Op donderdag geef ik na school ook samenzang aan de schoolgaande kinderen. Dat gebeurt in de leefgroep, met de begeleider erbij. De kinderen genieten van die momenten en kijken ernaar uit.”
Muziektherapie
Peggy: “In de muziektherapie ga ik individueel met mensen op pad. Door in te spelen op hun kunnen en niet-kunnen, hun weerstanden en sympathieën, werken ze via de het bespelen van instrumenten aan zichzelf. In de antroposofische muziektherapie werken we met fenomenen en met de krachten van muzikale elementen, net zoals bijvoorbeeld de phytotherapie met de krachten van kruiden werkt.
Heel wat van onze kinderen en volwassenen voelen niet graag hun eigen lichaam, omdat ze in het verleden bijvoorbeeld veel problemen hebben gehad of verwaarloosd zijn. Zij associëren het voelen van hun lichaam met onveiligheid, miserie en verdriet. De muziek kan een poort bieden om die verbinding toch te gaan maken, op het tempo dat mensen zelf aankunnen. Via mooie, fijne klanken kun je de weerstand omzeilen. Je forceert niets. Je laat gewoon de muziek haar werk doen. Dat is voor mij de grote kracht van muziektherapie.
Ik werk momenteel bijvoorbeeld met een jongen met autisme die zijn lichaam niet graag voelt. Hij is wel enthousiast om blokfluit te leren spelen. Wanneer je afwisselend hoge en lage tonen speelt, voel je dat in je lichaam. Zo creëren we, door het bespelen van verschillende instrumenten, langzaam een ingang naar bewust aanwezig zijn in het lichaam. Daar is overigens niets zweverigs aan, dat is heel fysiek.”
Via de muziek naar de stilte
Peggy: “Een ander voorbeeld van wat muziektherapie kan doen, is het werken met kinderen die niet stil willen zitten. Duizenden keren hebben ze in hun leven gehoord: wees eens rustig. Die zijn dat uiteraard helemaal moe. Hen geef ik instrumenten met verstillende klanken, die ze ook alleen kunnen bespelen als ze stilzitten. Het is mooi om te zien hoe die kinderen via het musiceren dan toch de weg naar de dynamiek van de stilte vinden. Hoe ze zichzelf via de muziek als het ware trainen om stil te worden.
Ik manoeuvreer met de muziektherapie naar gebieden die iemand moeilijker kan bereiken of aanvaarden. Zo help ik onze mensen om bepaalde kwaliteiten in zichzelf te ontwikkelen. Natuurlijk loopt dat niet altijd van een leien dakje. Als er weerstand komt, heb ik dat ook te aanvaarden. Dan moet ik soms op zoek naar zijwegen om toch op de gewenste bestemming te komen. Maar het is heel fijn en werk. Heel krachtig ook.
Zingen en musiceren op het ritme van de seizoenen
Peggy: “De muziek is ook een deel van ritmische werking. Net zoals we onze activiteiten afstemmen op de jaargetijden en de daarbij horende energieën, stemmen we ook de muziek af op de seizoenen. In de herfst en winter zingen en spelen we liederen die wat meer in de mineur toonaarden vallen en die ons wat meer naar binnen en dichter bij onszelf brengen. In de lente en zomer kiezen we eerder voor de majeur toonaarden, die meer passen bij de extraverte kwaliteiten van die tijd.
Veel van onze bewoners kennen de maanden van het jaar niet. Het kunnen voelen in welk seizoen we zijn, is voor hen cruciaal om zich te kunnen oriënteren in het jaar. Zowel de jaarfeesten als de muziek helpen hen daarbij. Ons ochtendlied beweegt mee met de seizoenen.”
Het is ook opvallend dat de bewoners zich de muziek die we goed getraind hebben vaak beter herinneren dan wij als begeleiders. Rakelen we na lange tijd een lied terug op, dan kennen ze de tekst nog steeds uit het hoofd. Heel frappant vind ik dat. Dat komt doordat we de muziek door de vele herhaling echt tot in het etherlichaam brengen. Als je iets aangeleerd hebt, en je herhaalt het vervolgens zeven weken, dan heb je het verworven voor het leven. Dat merken we bijvoorbeeld ook bij de mensen die het moeilijk vinden om zich te focussen tijdens het strijken. Eens ze geleerd hebben om die focus te houden, is het belangrijk om die gewoonte zeven weken aan te houden. Dan zit de vaardigheid echt in hun systeem, zelfs als ze daarna een jaar niet zouden strijken.”
Bouwen aan zelfwaarde en levensvreugde
Peggy: “Muziek maken is ook een mooie opstap naar het ontwikkelen van meer eigenwaarde. Ik hoef eigenlijk niet eens te zeggen: ‘Wauw, knap, je kunt het’. De mensen merken het zelf als iets plots lukt. Ik hoef het dan nog maar even aan te stippen. Door hen in de juiste dosis uitdaging aan te bieden, verlangen de mensen ook zelf terug naar muziek maken. Ze worden niet op hun fouten gewezen, ze mogen ontdekken en groeien.
De muziek is een van de vele zaken die bijdragen aan de gezondmakende omgeving die we hier samen creëren. Ze verfijnt de waarnemingen van onze bewoners, ze verlevendigt hen en brengt hen tot rust. Ze respecteert hen ook in het individu dat ze zijn. En ook heel belangrijk: ze is geïntegreerd in de gehele werking, ze komt overal in terug. Net zoals de bakker overdag het brood bakt dat hier ‘s avonds bij ons op tafel ligt, de tuin de groenten aanlevert voor de maaltijden en De Schakel onze kaarsen dompelt. Alles heeft een plek in het grotere geheel. Dat holistische aspect van ons werk is krachtig. Alles wat we doen, is een draad in het web dat we samen weven. Dat web beschermt en voedt onze bewoners. Het tilt hen op en geeft hen positieve kracht. Meerdere van onze kinderen hebben moeilijke biografieën. Door het web dat we samen weven, tillen we hen mee op in levensvreugde, in positieve kracht, in immuniteit ook. Weten dat we daar een stukje aan mogen bijdragen, vind ik heel vervullend.”